به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد، فیچ می‌گوید با وجود اینکه ضریب نفوذ تلفن همراه در ایران به حدود ۱۰۷ درصد رسیده است، هنوز فضای رشد خوبی برای بازار تلفن همراه در روستاها باقی مانده است.
مؤسسه فیچ سولوشنز (Fitch solutions) این نکته را در جدیدترین نسخه گزارش خود از بازار ارتباطات از راه دور ایران و دورنمای آن در ده سال آینده (نسخه سه‌ماهه سوم سال ۲۰۲۰) مطرح کرده است.
رادار اقتصاد این گزارش که چشم‌انداز بازار ارتباطات از راه دور ایران طی سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۹ را بررسی می‌کند در چند قسمت منتشر خواهد کرد. پیش‌تر یک قسمت از گزارش منتشر شده بود که از اینجا قابل‌مشاهده است.
در قسمت دوم، بازار ارتباطات از راه دور ایران و وضعیت بخش‌های مختلف آن مرور شده است.
در این قسمت آمده که نبود رقابت و سلطه شرکت مخابرات بر بخش تلفن و اینترنت ثابت، انگیزه‌ای برای ورود سرمایه‌گذاران جدید به این بخش باقی نگذاشته است. البته فیچ ذکر می‌کند که تلفن اینترنتی از انحصار این شرکت خارج شده است و چند شرکت ارائه‌دهنده خدمات اینترنت در این زمینه با هم رقابت می‌کنند.
در قسمت دوم گزارش آمده است:
تحولات اخیر
* تعداد مشترکان تلفن همراه ایران در پایان سال ۲۰۱۹ با رشد ۱ درصدی نسبت به سال قبل از آن به ۸۸.۷ میلیون نفر رسید. بازار ارتباطات از راه دور ایران با وجود افت‌وخیز در دوره‌های سه‌ماهه، در بازه سالانه همواره رشد داشته است.
* شرکت مخابرات ایران در اوت ۲۰۱۷ از برنامه خود برای سرمایه‌گذاری ۱۰ تریلیون ریالی (۳۰۶ میلیون دلار) در پروژه‌های زیرساختی طی دو سال آینده خبر داد. این سرمایه‌گذاری شبکه فیبر نوری و زیرساخت‌های اینترنتی ایران را تقویت می‌کند. شرکت مخابرات پیش‌تر قراردادهایی با دو شرکت چینی هواوی و فیبرهوم و نیز شرکت نوکیا برای ارتقاء و توسعه زیرساخت‌های فیبر نوری خود و برقراری ارتباطات فیبر نوری خانه‌ها منعقد کرده بود. البته ما شرایط کلان اقتصاد کشور را برای اجرا و موفقیت این سرمایه‌گذاری‌ها مناسب نمی‌دانیم.
* شرکت ایرانسل در ماه می ۲۰۱۷ با پرداخت ۲۹۵ میلیون دلار، سهم ۴۹ درصدی یک شرکت ارائه‌دهنده اینترنت به نام نت ایران را خریداری کرد. این شرکت همچنین از سرمایه‌گذاری خود در زمینه ارائه خدمات فیبر نوری به منازل خبر داد که البته به دلیل فشار تحریم‌ها در ماه جولای ۲۰۱۸ متوقف شد.
بازار ارتباطات از راه دور ایران فرصت‌های محدودی پیش روی سرمایه‌گذاران قرار داده است. تحریم‌های تحمیلی از خارج و محدودیت‌های وضع شده از سوی دولت باعث شده است فرصت‌های پیش روی سرمایه‌گذاران در این بازار، محدود باشد. به رغم این، جمعیت جوان، تحصیلکرده و تشنه تکنولوژی ایران مشتاق دسترسی به خدمات موبایل و اینترنت است. در بخش ارائه اینترنت شاهد رقابت بین شرکت های مختلف هستیم و در بخش تلفن همراه با ورود شرکت ام تی ان از آفریقای جنوبی شاهد خصوصی سازی نسبی بوده ایم. اما تلفن ثابت همچنان در انحصار دولت قرار دارد.
در بازار تلفن همراه ایران چند شرکت فعال هستند، مثل ایرانسل و همراه اول. این دو شرکت طی پنج سال اخیر مجموعاً ۹۵ درصد بازار را تحت کنترل خود داشته‌اند. جا افتادن این شرکت‌ها در بازار ایران و پوشش گسترده شبکه آن‌ها، کار را برای شرکت‌های کوچک‌تر سخت کرده است. ایرانسل و همراه اول از سال ۲۰۱۴ به این سو سرمایه‌گذاری سنگینی بر روی نسل سوم و چهارم تلفن همراه انجام داده‌اند و با هدف پاسخگویی به تقاضای بالا، شبکه‌های ارتباطی خود را توسعه داده‌اند.
در بخش اینترنت ثابت، شاهد نوعی تعادل بین شرکت مخابرات و ۱۰ بازیگر دیگر هستیم. شرکت مخابرات به مدد برخورداری از انحصار در زمینه تلفن (مکالمه) همچنان موقعیت غالب خود در زمینه اینترنت خانگی را نیز حفظ کرده است. اما انحصار تلفن اینترنتی برداشته شده و دیگر شرکت‌های ارائه‌دهنده اینترنت ثابت می‌توانند در بخش تلفن اینترنتی با مخابرات و با یکدیگر رقابت کنند. به علاوه اوایل سال ۲۰۱۹ دولت ایران اعلام کرد شبکه دولتی فیبر نوری را در اختیار شرکت‌های بخش خصوصی قرار می‌دهد. تاکنون اطلاعات بیشتری در این مورد منتشر نشده است.
تلفن همراه
علاوه بر همراه اول و ایرانسل تعدادی شرکت توزیع‌کننده و خرده‌فروش اینترنت همراه در ایران فعال هستند، اما به نظر ما این شرکت‌ها سهمی اندک از بازار ایران دارند. از جمله این شرکت‌ها عبارت‌اند از سامان تل متعلق به بانک سامان، شاتل موبایل که تحت حمایت شاتل قرار دارد و لوتوس تل که تحت حمایت بانک پارسیان است. اپراتور منطقه‌ای رایتل نیز سهم اندکی از بازار دارد.
چنانچه پیش‌تر گفتیم، تعداد مشترکان تلفن همراه در ایران در پایان سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۸۸.۷ میلیون نفر بوده است. این رقم نسبت به سال قبل از آن رشد ۱ درصدی داشته است. ضریب نفوذ تلفن همراه در ایران به ۱۰۶.۹ درصد رسیده است. به طور کلی تخمین می‌زنیم ۱۷۰ میلیون سیمکارت در این کشور واگذار شده باشد که تنها ۸۸.۷ میلیون عدد از آن‌ها در حال حاضر فعال هستند.
به‌رغم ضریب نفوذ بالای ۱۰۰ درصد تلفن همراه در ایران، هنوز جای رشد خوبی برای بازار تلفن همراه در روستاها باقی مانده است. همراه اول در سال ۲۰۱۸ توانست ۲۸۳ هزار نفر و در سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۲۹۶ هزار نفر به تعداد مشترکان خود بیفزاید. ایرانسل در این زمینه از همراه اول بسیار جلوتر بوده است، به طوری که در سال ۲۰۱۸ بالغ بر ۱.۵ میلیون نفر و در سال بعد از آن ۲.۱ میلیون نفر به تعداد مشترکان خود اضافه کرده است.
به رغم این که ایرانسل شش ماه زودتر از همراه اول قدم به عرصه اینترنت موبایل گذاشت، اما در این زمینه آن‌چنان از همراه اول جلوتر نیست. همراه اول از پوشش گسترده‌تری به‌ویژه در مناطق روستایی برخوردار است. با این حال ایرانسل همچنان سهم بیشتری دارد و بر اساس آمار دسامبر ۲۰۱۹، حدود ۲۲.۱۵ میلیون کاربر فعال اینترنت داشته است.
مشخصه دیگر بازار موبایل ایران غلبه بخش «پرداخت از قبل» (مشترکان اعتباری) بر کلیت بازار است. مشترکان «پرداخت بَعد» (مشترکان دائمی) ۳۰ درصد کل مشترکان همراه اول را تشکیل می‌دهند. این رقم بالاترین نسبت مشترکان دائمی یک شرکت در مقایسه با سایر شرکت‌های منطقه خاورمیانه است. برخلاف همراه اول، تنها یک درصد کل مشترکان ایرانسل دائمی هستند.
ایرانسل تنها اپراتوری هست که به طور منظم داده‌های مربوط به عملکرد خود را منتشر می‌کند. سرانه درآمد از مشترکان این شرکت بر اساس دلار آمریکا نسبتاً ثابت باقی مانده است. اما سرانه درآمد از مشترکان این اپراتور بر اساس ریال ایران طی دو سال گذشته رشدی مداوم داشته و به ۲۱۰۳۵۸ ریال معادل ۱.۹۴ دلار در پایان سال ۲۰۱۹ رسیده است.
تلفن و اینترنت ثابت
خدمات تلفن و اینترنت ثابت در ایران توسعه چندانی نیافته‌اند. سرمایه‌گذاران بیشتر به سرمایه‌گذاری در بخش تلفن همراه و اینترنت سیار تمایل نشان داده‌اند. بر اساس جدیدترین آمارها، تعداد مشترکان تلفن و اینترنت ثابت رو به کاهش قرار دارد و در پایان مارس ۲۰۱۹ به ۳۰.۸ میلیون مشترک رسیده است.
توسعه شبکه در سال‌های اخیر نتیجه سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی بوده است، اما علی‌رغم این تعداد مشترکان رو به کاهش گذاشته است. انتظار داریم این روند کاهش در آینده نیز ادامه پیدا کند، چرا که هم سرمایه‌گذاران تمایل بیشتری به سرمایه‌گذاری در بخش تلفن و اینترنت سیار دارند و هم مردم به استفاده از خدمات تلفن و اینترنت سیار متمایل‌تر هستند تا تلفن و اینترنت ثابت.
نبود رقابت و سلطه شرکت مخابرات بر بخش تلفن و اینترنت ثابت نیز انگیزه‌ای برای ورود سرمایه‌گذاران جدید به این بخش باقی نگذاشته است. شرکت ارتباطات زیرساخت که زیرمجموعه شرکت مخابرات ایران است وظیفه مدیریت، توسعه، نگهداری و ارتقاء همه زیرساخت‌های اساسی ارتباطات از راه دور ثابت را در ایران برعهده دارد. البته تلفن اینترنتی از انحصار این شرکت خارج شده است و چند شرکت ارائه‌دهنده خدمات اینترنت در این زمینه با هم رقابت می‌کنند.
سلطه شرکت مخابرات بر اینترنت ثابت مانع توسعه این بخش شده است. اما در سال‌های اخیر دولت ایران سرمایه‌گذاری خوبی در بخش توسعه و ارتقاء دسترسی به اینترنت در سراسر کشور انجام داده است. تخمین می‌زنیم در پایان سال ۲۰۱۹ تعداد مشترکان اینترنت ثابت به ۱۱.۵ میلیون مشترک رسیده است.
در اوایل سال ۲۰۱۷ شرکت مخابرات پروژه‌ای را برای راه‌اندازی نخستین ارتباطات فیبر نوری با خانه‌ها در تهران و هفت شهر دیگر به اجرا گذاشت. نخستین فاز این پروژه شامل نصب ۵۸۰ هزار خط از جمله ۲۴۵ هزار خط در تهران بود. در سال ۲۰۱۸ نیز شرکت مخابرات ایران از برنامه خود برای سرمایه‌گذاری ۳۸ تریلیون ریالی برای توسعه دسترسی به شبکه‌های فیبر نوری و افزایش مشترکان به ۲ میلیون نفر تا سه‌ماهه نخست ۲۰۱۹ خبر داد. تاکنون هیچ گزارش جدیدی از پیشرفت این پروژه منتشر نشده است.
شرکت مخابرات ایران قراردادهایی با هواوی، فیبرهوم و نوکیا برای ارتقاء و توسعه زیرساخت های فیبرنوری و برقراری ارتباطات فیبر به محل مشتری امضا کرده است. سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت‌های فیبر نوری به توسعه شبکه ارتباطات بی‌سیم ایران کمک خوبی می‌کند. با ایجاد این زیرساخت‌ها، امکان توسعه شبکه‌های تلفن همراه و کاهش هزینه ارتباطات بی‌سیم فراهم می‌شود.
علاوه بر شرکت مخابرات ایران، تنها یک شرکت دیگر به نام ایران نت که وابسته به ام تی ان آفریقای جنوبی است توانسته امتیاز توسعه شبکه‌های فیبر نوری به محل مشتری را به دست بیاورد. در عین حال با تشدید تحریم‌ها علیه ایران، شرکت ام تی ان آفریقای جنوبی سرمایه‌گذاری ۳۵۰ میلیون دلاری خود برای توسعه شبکه فیبر به محل مشتری را که قرار بود در هشت شهر اجرا شود متوقف نموده است.
در اقدامی مثبت، در نوامبر ۲۰۱۷ به شرکت مخابرات ایران دستور داده شد تا با هدف توسعه اینترنت پرسرعت در کشور، شبکه‌های فیبر نوری خود را در دسترس رقبا قرار دهد. به‌علاوه، در اوایل سال ۲۰۱۹ دولت ایران از طرح خود برای گشایش شبکه‌های فیبر نوری به روی ارائه‌دهندگان خدمات اینترنت خبر داد. با این حال پیشرفت اندکی در این زمینه حاصل شده و علت اجرای سیاست قطع اینترنت در واکنش به تنش‌های اجتماعی بوده است.
شبکه ملی اطلاعات در اوت ۲۰۱۶ به عنوان شبکه‌ای مستقل و جایگزین شبکه جهانی اینترنت با رعایت موازین اسلامی وارد فاز اجرا شد. این شبکه همچنین اینترنت پاک نامیده می‌شود، یعنی اینترنتی که خالی از محتوای ضداخلاقی و مخالف شئونات اجتماعی است. شبکه ملی اطلاعات قصد دارد دسترسی کاربران به محتوای بومی را تسهیل کند. در ماه مارس ۲۰۱۷ سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنت دستور داد تخفیف ۵۰ درصدی برای استفاده کاربران از شبکه ملی اطلاعات در نظر بگیرند.
تلویزیون‌های اینترنتی
صداوسیمای ایران در ژانویه ۲۰۱۷ مجوز راه‌اندازی پنج شبکه تلویزیون اینترنتی را به شرکت‌های ایرانسل، آسمان، انتشارات الکترونیک ایران، باران تلکام و تراشه سبز واگذار کرد. ما معتقدیم عامل مهمی که تلویزیون‌های اینترنتی و اساساً بازار اینترنت در ایران را تهدید می‌کند محدودیت‌هایی است که بر محتوا در این کشور اعمال می‌شود. این محدودیت‌ها می‌تواند تقاضا برای تلویزیون‌های اینترنتی را در بلندمدت کاهش دهد. مشترکان بالقوه ممکن است از مداخلات دولت در این شبکه سرخورده شوند.
به نظر ما با رفع تحریم‌ها، فرصت بسیار خوبی برای رشد تلویزیون‌های اینترنتی فراهم می‌شود. با رفع تحریم‌ها، شرکت‌های خارجی بسیاری وارد این حوزه خواهند شد. شرکت نتفلیکس در ژانویه ۲۰۱۶ وارد بازار ایران شد، هرچند بخشی از محتوای آن توسط دولت سانسور شد. در فوریه ۲۰۱۷، شرکت ایرانسل یک اپلیکیشن تلویزیونی به نام لنز برای دستگاه‌های موبایل راه‌اندازی کرد. کاربران از طریق این اپلیکیشن می‌توانند به طور زنده تلویزیون تماشا کنند، فیلم‌های موردعلاقه خود را ضبط کنند و فیلم‌های پخش شده طی هفت روز گذشته را ببینند. رشد خوب شبکه‌های نسل سوم و چهارم تلفن همراه در ایران بیانگر تقاضای قابل‌توجه برای خدمات پیشرفته در میان مردم است و شرکت‌های خارجی مثل آسفلیکس و اوسن مایل به استفاده از این فرصت هستند.
قوانین ومقررات ارتباطی
قوانین و مقررات مربوط به بخش ارتباطات در ایران ماهیتی بسیار مداخله‌جویانه دارند. این قوانین تسلط قابل‌توجهی برای وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بر بازار ارتباطات ایران ایجاد کرده‌اند. به‌علاوه، دولت و مدیران اجرایی همچنان از تسلط قابل‌ملاحظه‌ای بر رسانه‌ها و شرکت‌های ارتباطی مثل شرکت مخابرات ایران و ایرانسل برخوردارند.
سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی که در سال ۲۰۰۳ تأسیس شده را به‌سختی می‌توان سازمانی مستقل دانست. این سازمان بیشتر به‌عنوان عامل وزارت ارتباطات و گروه‌های سیاسی کشور فعالیت می‌کند.
نظر شما